مجلس و انتخاب نماینده (1): تاریخچه مجلس یا پارلمان در جهان
حسین رمضانی خردمردی*
مجلس یا پارلمان پدیده‌ای است که از دولت‌های غربی به کشورهای دیگر گسترش یافت و از آنجا که جوامع غربی ریشه بسیاری از پدیده‌های اجتماعی و رشته‌های علمی خود را در یونان باستان، بويژه آتن جستجو می‌کنند، برای ریشه‌یابی پارلمان در کشورهای غربی باید تاریخچه آتن را بررسی کرد.
آتن ثروتمندترین و بزرگترین ناحیه شهری یونان باستان بود که به صورت یک شهر با دولت مستقل (دولت ـ شهر) اداره می‌شد. شهروندان آتن ـ که فقط شامل بزرگان و اصیل‌زادگان آن شهر بود، نه مردم عادی و بردگان ـ از یک دمکراسی ابتدایی (دولت مردمی) برخوردار بودند که از آن با نام «دموکراسی مستقیم» نام برده می‌شود. در این دموکراسی آتن، همه اصیل‌زادگان «مرد» آتنی که بالاتر از 20 سال سن داشتند، در مجلسی به نام اکلزیا که هر سال 10 جلسه عادی و چندین جلسه ويژه برگزار می‌کرد، حق شرکت، رأی و صحبت داشتند. در این مجلس، همه تصمیمات مهم درباره چگونگی اداره آتن، بويژه قانونگذاری، نظارت بر سیاست خارجی و نظارت بر فرمانروایان و امرای لشکر اتخاذ می‌شد.(1)
در امپراتوری روم ـ که پس از سقوط آتن به دست اسکندر مقدونی و بعد از مرگ او ظهور کرد ـ نیز مجلسی به نام «سنا» وجود داشت که اعضای آن همانند مجلس اکلزیای آتن، از میان شهروندان صاحب زمین انتخاب می‌شدند.
پس از یونان و روم، انگلیس قدیمی‌ترین کشوری است که با دموکراسی و نهادهای آن آشنا شد. (2) مجلس در عصر جدید (به شکل پارلمان) برای اولین بار در سال 1215 میلادی و در قالب «منشور کبیر» در کشور انگلیس زمینة ظهور یافت. در این سال‌ها مردم و اشراف (فئودال‌ها و اسقف‌ها) علیه دیکتاتوری شاه وقت انگلیس، به نام ژان سان‌تر (ژان بی سرزمین) قیام کردند و شاه با صدور این منشور 63 ماده‌ای، مجبور به تقسیم قدرت خود با اَشراف شد. در ماده 39 منشور، از آزادی مردم و ناممکن بودن سلب این آزادی‌ها سخن به میان آمد (3) و برای تضمین این آزادی، شورایی به نام پارلمان، مرکب از 25 تن از اشراف (بارون) در سال 1258 م تشکیل شد و شاه را زیر نظارت خود گرفت. در سال 1688، طی انقلابی که به نام «انقلاب شکوهمند» نامیده شد، با تصویب «لایحه حقوق» اختیارات شاه و پارلمان به صورت دقیق مشخص شد و انگلستان به صورت کشوری پارلمانی درآمد.
اعضای پارلمان تا سال 1688 توسط اشرافی که مالیات می‌دادند (حدود 200 هزار نفر) و به شیوه «رأی‌گیری آشکار» انتخاب می‌شدند و مردم عادی حق رأی نداشتند؛ اما در سال 1832 با اصلاح قانون انتخابات و کاهش میزان مالیات، حق رأی به 7 درصد مردم انگلیس گسترش یافت. در سال 1872 شیوة «رأی مخفی» معمول گردید. در سال 1918 (یعنی 90 سال پیش) تمامی مردان بالای 21 سال و زنان بالای 30 سال از حق رأی برخوردار شدند و در نهایت در سال 1928 (80 سال پیش) سن زنان هم با مردان مساوی شد و به 21 سال کاهش یافت. (4)
با این که بسیاری از کشورها؛ بويژه کشورهای اسلامی و همچنین ایران، در تاریخ خود سابقه تشکیل مجلس و شورا داشتند؛ «پارلمان» و «انتخابات با رأی مخفی» که در انگلیس شکل گرفت، به دلیل ابرقدرتی و استعمار‌گری انگلیس، تا اواسط قرن بیستم، به مثابه «شاخص دموکراسی و حق حاکمیت مردم» در کشورهای دیگر نیز رسوخ و گسترش یافت که ایران نیز یکی از این کشورهاست. مجلس به شکل پارلمان کشورهای غربی، 100 سال پیش، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار با نهضت مشروطه در ایران دایر گردید که در بخش بعدی به خلاصه‌ای از آن اشاره خواهیم کرد.
* دبیرکل ائتلاف کاندیداهای مستقل
