حضور همه جانبه در انتخابات و احقاق حقوق شهروندی
انتخابات یکی از عرصه های مهم مانور سیاسی و در واقع نشانه ای از بلوغ سیاسی و اجتماعی مردم است که حضور گسترده در آن، تکلیفی مهم و نشانه ای از احقاق حقوق شهروندی محسوب می شود.
پیروزی انقلاب اسلامی باعث استقرار نظام مردم سالار دینی شد و مردم به عنوان صاحبان این نظام بر پایه آموزه های اسلامی، کلیدی ترین نقش را در چگونگی اداره امور کشور و تعیین حاکمان و نمایندگان خویش ایفا می کنند. از این رو در قانون اساسی توجه ویژه ای به نقش مردم در انتخابات شده است. برای نمونه اصل 6 قانون اساسی مقرر می کند که «در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود از راه انتخابات: انتخاب رییس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، یا از راه همه پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می گردد.»
ایران به دلیل جایگاه راهبردی و نقش بی بدیل خود در منطقه همواره با توطئه هایی از طرف استعمارگران روبرو بوده است اما حضور گسترده مردم در صحنه های مختلف به ویژه در انتخابات این توطئه ها را خنثی می کند. از این رو مشارکت عمومی را باید نشانه همبستگی ملی دانست و انتخابات را نباید تنها یک پدیده سیاسی قلمداد کرد زیرا این مهم در واقع نماد حضور مردم، احقاق حق و اقتدار ملی برای یک کشور است از این رو شرکت در انتخابات یک وظیفه ملی به شمار می رود که تمامی آحاد جامعه وظیفه دارند در آن حضور داشته باشند. البته قانون نیز وظایفی بر عهده دارد تا دستورالعمل های انتخاباتی و زمینه های حضور مردم را در این امر مهیا سازد که این عوامل را دولت ها به عنوان اعمال کنندگان قانون باید انجام دهند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در گفت وگو با «نعمت احمدی» حقوق دان و وکیل دادگستری به بررسی قانون انتخابات رییس جمهوری و شوراها درباره مشارکت و حضور مردم در این مهم پرداخته است.
**قانون؛ بسترساز مشارکت های مردمی
احمدی درباره قانون انتخابات در ایران گفت: در این قانون تغییرهای زیادی به وسیله نمایندگان مجلس در دوره های مختلف صورت گرفته است. البته نباید فراموش کرد که قانون به تنهایی نمی تواند باعث ایجاد انگیزه برای مشارکت مردم شود. در واقع با بسترسازی برای فعالیت های انتخاباتی و تساوی حقوق مردم و نامزدها می توان به مشارکت گسترده جامعه در انتخابات کمک کرد. توجه اصلی قانون اساسی ایران بر مردم است و جمهوریت نظام با شرکت جامعه در انتخابات به دست می آید.
برای نمونه انتخابات شورای شهر یکی از مردمی ترین انتخابات ها در ایران است و نباید با اعمال سیاست های نادرست سبب دلسرد شدن افراد از حضور در این صحنه شد و باید دانست قانون، مسیر شرکت در انتخابات نیست بلکه دستورالعمل برگزاری آن به شمار می رود.
این حقوقدان در ارتباط با «نظارت بر انتخابات» در قانون اساسی بیان داشت: نظارت تنها باید به حوزه انتخابات محدود شود و نباید جای خود را به نظارت بر نامزدها بدهد و این نظارت در انتخابات رییس جمهوری و مجلس نمود بیشتری پیدا می کند. نظارت بر انتخابات در بیشتر کشورها به این صورت است که اگر کج روی هایی در انتخابات دیده شد در دادگاه قانون اساسی به آن رسیدگی می شود.
**وظیفه دولت؛ مهیا کردن شرایط برگزاری انتخابات
وی با اشاره به وظیفه دولت برای مشارکت مردم در انتخابات اظهار کرد: در بند هشت اصل 3 قانون اساسی، دولت موظف شده است که تمامی امکانات خویش را برای «مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش» به کار بندد. بنابراین این وظیفه دولت بیشتر سخت افزاری است؛ یعنی باید شرایط را برای برگزاری انتخابات مهیا کند. برای نمونه وزارت کشور که مسوولیت برگزاری انتخابات را بر عهده دارد بایستی امکانات لازم برای نام نویسی نامزدها، تشکیل هیات های نظارت و چاپ تعرفه ها و … را فراهم سازد.
**ایجاد فضای مناسب انتخاباتی؛ رسالت مهم رسانه ها
این وکیل دادگستری در ارتباط با شرکت مردم در انتخابات یادآور شد: در قانون اساسی و قانون انتخابات به حضور افراد در انتخابات اشاره شده است اما چگونگی شرکت آنها بایستی برنامه ریزی شود و نباید انتخابات به گونه ای انجام گیرد که مردم احساس کنند سمت و سویی در آن وجود داشته است. از این رو ابزارهایی مانند رسانه، قدرت و … وظیفه دارند، برای حضور گسترده جامعه شور و هیجان انتخاباتی ایجاد کنند اما به هیچ وجه نباید در نتیجه انتخابات دخالت داشته باشند.
**مصونیت و مشروعیت دولت ها؛ نتیجه حضور پرشور مردم در انتخابات
احمدی با اشاره به تاثیر داخلی حضور پرشور مردم در انتخابات گفت: مصونیت و مشروعیت دولت ها به مردمی بودن آنها است و یکی از راه های مشروعیت بخشی از انتخابات به دست می آید. بنابراین وقتی مردم در انتخابات مشارکت داشته باشند یعنی نظام را از خودشان می دانند و مشروعیت آن را به خوبی پذیرفته اند. در نتیجه باعث ایجاد همبستگی میان دولت و ملت می شود. حضور افراد در انتخابات برای تحلیلگران سیاسی بسیار مهم است، چون آنها با این تحلیل بر شرایط داخلی جامعه آگاه می شوند و با مشاهده نتیجه منفی مشارکت در انتخابات مسایل داخلی را ارزیابی می کنند.
**مشارکت مردمی در انتخابات؛ ترسیم کننده چهره کشور در فضای بین الملل
این حقوقدان درباره حضور مردم در انتخابات و تاثیر آن در خارج از کشور بیان داشت: ایران در میان کشورهای خارجی دوستان و دشمنانی دارد. از این رو در هنگام برگزاری انتخابات مخالفان می کوشند، با ایجاد اختلاف، مشارکت مردمی را کاهش دهند و پس از انتخابات نیز سعی می کنند، حضور جامعه را ضعیف نشان دهند اما نباید به تبلیغات آنها توجه داشت. البته نمی توان از این تبلیغات غافل بود زیرا انعکاس خبرهای انتخابات در رسانه های آنها می تواند کمک فراوانی به کشور کند.
بخش دیگری نیز وجود دارد که به صورت واقع بینانه عمل می کند؛ یعنی با مشاهده مشارکت جامعه در ایران پی به مقبولیت های مردمی نظام می برند و به همین علت مشارکت گسترده مردم در انتخابات می تواند یک چهره واقعی از کشور در فضای بین المللی نشان دهد.
این وکیل دادگستری با اشاره به بازنویسی هایی در بندهایی از قانون اساسی، تصریح کرد: این مهم سبب مشارکت گسترده مردم در انتخابات می شود. به آن معنا که جامعه وقتی احساس کند، قانون شفاف عمل می کند و هیچ شایبه ای برای حمایت از بخش های خاصی باقی نگذاشته است علاقه بیشتری برای حضور در انتخابات پیدا می کنند.
**رقابت احزاب با برنامه؛ زمینه ساز برگزاری انتخابات مطلوب
وی درباره ارتباط احزاب با مشارکت های مردمی در انتخابات توضیح داد: در جریان پیروزی انقلاب اسلامی مرجعیت و سلسله مراتب روحانیت که پایگاه های قوی همچون مسجدها داشتند، توانستند به خوبی نهضت انقلاب را به پیروزی برسانند. برای نمونه وقتی که امام خمینی(ره) فرمانی را در پاریس صادر می کردند، این موضوع به سرعت از بلندگوی مسجدها در روستاهای دورافتاده خوانده می شد و این را می توان نتیجه حزبی بودن و عقلانی عمل کردن این تفکر دانست. از این رو باید گفت که حزب دارای احکام، خط مشی و دستورالعمل هایی است که نمی توان بی برنامه به تشکیل آن اقدام کرد زیرا داشتن این مهم نیاز به زیرساخت های حزبی دارد. بنابراین اگر حزب به معنای تخصصی آن برنامه های خود را برای مردم بیان کند، باعث مشارکت گسترده و پرشور آنها در انتخابات می شود که این امر به پیشرفت و ایجاد فضای مثبت در داخل و خارج از کشور کمک می کند.
احمدی در پایان درباره عملکرد احزاب در انتخابات بیان داشت: نمایندگان در حزب ها حضور ندارند اگر احزاب هم از آنها حمایت می کنند برای این است تا نشان دهند در تمام استان ها فعالیت دارند در صورتی که نمایندگان شهرستان ها کمتر با هدف های حزبی انتخاب می شوند. در صورتی که اگر نامزدها از حزب های مختلف باشند و به وظیفه خود عمل نکنند مردم خواسته های خود را از حزب مطالبه می کنند اما نبود احزاب باعث شده است تا جامعه از نمایندگان مجلس توقع کارکرد حزبی داشته باشند.
